کودکان سرباز در پرتو اولین رأی دیوان کیفری بین المللی

در تمامی اعصار کودکان از آثار مخاصمات مسلحانه در امان نبوده¬اند و همراه با زنان بخش عمده¬¬ای از قربانیان مخاصمات را دربرمی¬گیرند. اما کودکان به اقتضای سن و وضعیت روحی و روانی و فیزیکی نسبت به بزرگسالان بسیار آسیب¬پذیرتر می¬باشند. کودکان علاوه بر اینکه به عنوان افراد غیرنظامی قربانی مخاصمات می¬شوند، به طور مستقیم یا غیرمستقیم در مخاصمات شرکت داده¬می¬شوند و این امر در دهه¬های اخیر نمود بیشتری داشته است. حمایت از کودکان سرباز برای اولین بار پس از جنگ جهانی دوم توسط پروتکل¬های اول و دوم الحاقی به کنوانسیون¬های چهارگانه ژنو 1977، در حوزه حقوق بین¬الملل بشردوستانه به عمل آمد و هر کدام به نحوی استفاده از کودکان زیر 15 سال در مخاصمات مسلحانه را ممنوع کردند. با گسترش معاهدات حقوق بشری، در سال 1989 کنوانسیون حقوق کودک، به عنوان پذیرفته شده ترین سند حقوق بین¬الملل بشر، به تصویب رسید و در ماده 38 این ممنوعیت استفاده از کودکان در مخاصمات را مورد شناسایی قرارداد. در تقویت حمایت از ممنوعیت استفاده از کودکان در مخاصمات مسلحانه، پروتکل اختیاری کنوانسیون حقوق کودک در ارتباط با مشارکت کودکان در مخاصمات مسلحانه در سال 2002 به تصویب رسید. پیش¬تر نیز منشور آفریقایی حقوق و رفاه کودک 1966، اصول و بهترین رهنمود¬های کیپ¬تاون 199 و مقاوله¬نامه 1999 سازمان بین¬المللی کار در حمایت از ممنوعیت استفاده از کودکان سرباز مقرراتی را وضع نموده بود. با این وجود نه تنها هر یک از اسناد فوق¬الذکر از لحاظ هنجاری ناقص، بلکه سازوکار اجرایی مناسب و کارآمدی نداشتند و استفاده از کودکان سرباز بیش از پیش بود. با تأسیس دیوان کیفری بین¬المللی در 17 ژوئن 1998 و لازم¬الاجرا شدن آن در سال 2002، سربازگیری و ثبت¬نام کودکان زیر 15 سال برای شرکت فعالانه در مخاصمت مسلحانه جرم¬انگاری گردید. با این حال 10 سال به طول انجامید تا دیوان اولین رأی خود را صادر کند. دیوان در اولین رأی خود در تاریخ 14 مارس 2012 در محکومیت توماس لوبانگا کنگویی به اتهام جنایات جنگی سربازگیری و ثبت¬نام کودکان زیر 15 سال برای شرکت فعالانه در مخاصمات داخلی کنگو بین سپتامبر 2002 تا 13 اوت 2013 صادر نمود. این رأی شروعی بر پایان بی¬کیفرمانی جنایتکاران بین¬المللی است. دیوان در رأی خود تفسیری موسع از شرکت کودکان در مخاصمه ارائه کرده است که تقریباً هر گونه مشارکت کودکان اعم از مستقیم و غیرمستقیم را در برمی گیرد. با این وجود دیوان طبق اساسنام? خود، سن 15 سال را به عنوان معیار کودکی شناسایی می-کند و این برخلاف کنوانسیون حقوق کودک است که هر فرد زیر 18 سال را کودک می¬داند. هرچند مجازات مجرمان می¬تواند نقشی بازدارنده در استفاده از کودکان به عنوان سرباز در مخاصمات مسلحانه داشته باشد، اما نمی¬تواند به تنهایی عاملی برای کاهش یا امحاء پدیده غامض کودک سرباز باشد. عواملی داخلی چون سیاست¬های داخلی دولت¬ها، فقر، بیکاری، وجود سلاح¬های سبک، ایدئولوژی، تنوع قومی و نژادی و ... از عوامل بسیار تأثیرگذار در تشدید، تخفیف یا امحاء مسئله کودکان سرباز است. بدین جهت علاوه بر ناکافی بودن حمایت¬های بین¬المللی به خصوص از بعد نهادی، عوامل داخلی نیز نقش بسزایی در استفاده از کودکان سرباز در مخاصمات مسلحانه دارد.